Zadania i instancyjność

Zadania oraz instancyjność sądownictwa kościelnego
   
Przedmiotem postępowania sądowego jest dochodzenie lub obrona uprawnień osób fizycznych lub prawnych albo stwierdzenie faktów prawnych (np. nieważności małżeństwa). Ponadto na drodze sądowej (choć nie wyłącznie) dokonuje się wymierzenie lub deklaracja kary, np. ekskomuniki (kan. 1400 § 1 KPK). Należy dodać, że sąd diecezjalny nie zajmuje się sporami powstałymi w wyniku decyzji kościelnej władzy administracyjnej, np. zaskarżeniem decyzji o usunięciu proboszcza z urzędu; sprawy te mogą zostać wniesione wyłącznie do kompetentnego przełożonego lub do trybunału administracyjnego (kan. 1400 § 2 KPK).

Sąd kościelny rozstrzyga zatem sprawy dotyczące rzeczy duchowych i związanych z duchowymi, a także zajmuje się ustaleniem winy i wymierzeniem sankcji kanonicznych w przypadku przekroczenia ustaw kościelnych oraz innych, w których mamy do czynienia z grzechem (kan. 1401 KPK).

Gdy chodzi o strukturę sądownictwa kościelnego, należy pierwszorzędnie zauważyć, że z racji prymatu Biskupa Rzymskiego każdy wierny może  swoją sprawę, zarówno sporną, jak i karną, przenieść do rozpatrzenia Stolicy Świętej lub do niej ją wnieść (kan. 1417 § 1 KPK).
Zwyczajnie jednak przyjmuje się zastosowanie następującego podziału:

  1. trybunał 1° instancji, ustanowiony przez biskupa danej diecezji (kan. 1419 § 1 KPK);
  2. trybunał 2° instancji, jakim jest sąd podległy władzy metropolity (kan. 1438 n. 1 KPK) – dla Diecezji Tarnowskiej jest to Sąd Metropolitalny w Krakowie;
  3. Trybunał Apostolski, jakim jest Rota Rzymska (kan. 1443 KPK). Osądza ona w drugiej instancji sprawy, które w pierwszej instancji zostały osądzone przez zwyczajne trybunały i zgodnie z przepisami prawa zostały przez apelację wniesione do Stolicy Świętej, a także decyduje w trzeciej lub dalszej instancji o sprawach już rozpoznanych już przez nią samą, bądź przez jakiekolwiek inne trybunały, chyba że sprawa przeszła w stan rzeczy osądzonej (kan. 1444 § 1 KPK).

Należy również zaznaczyć, że skargi o nieważność wyroków rotalnych bądź odwołanie w sprawach dotyczących stanu osób (w tym również o nieważność małżeństwa) niedopuszczonych do ponownego rozpatrzenia przez Rotę Rzymską, rozstrzyga Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej (kan. 1445 § 1 KPK).

Z powyższego wynika, że w odniesieniu do spraw dotyczących stwierdzenia małżeństwa, którakolwiek ze stron, może od wyroku wydanego przez Sąd diecezjalny w Tarnowie bezpośrednio apelować do Roty Rzymskiej, zwyczajnie dokonuje się to jednak poprzez zwrócenie się do Sądu Metropolitalnego w Krakowie.